Stress bij paarden tips en advies bij de omgang met een gestrest paard. Hoe kun je het beste omgaan met een gestrest paard? Wat is de beste manier of veel stress te voorkomen?
Stress bij paarden tips en advies bij de omgang met een gestrest paard
Onlangs ik een foto van Bazook terwijl hij steigerde. Ik wees op de enigszins gespannen blik en op het belang van snel kunnen omschakelen naar inspanning en ontspanning. Spanning op zichzelf is niet erg. Niet meer kunnen ontspannen, of chronische stress, is dat wel. Iris gaf een interessante comment: namelijk dat paarden gemaakt zijn om in spanning te leven. Dat bracht me er op daar wat meer over te zeggen. Je kunt het lezen, maar als je liever luistert, kijk dan het filmpje verder op de pagina.
Want ze heeft gelijk en ongelijk tegelijk. Ik denk dat het belangrijk is om te begrijpen wat stress is. Wat er in het lijf gebeurt. Omdat dit grote impact heeft op het welzijn van onze paarden. Dus dat is wat ik jullie vandaag wil gaan uitleggen. Wat is stress? Hoe werkt het? Is het erg? En waarom zie ik in mijn praktijk toch zoveel paarden met stress waarbij ik het NIET ok vind?
Wat is stress bij paarden?
Goed. Allereerst: wat is stress? Ik vond een uitleg van de American Psychological Association die ik behoorlijk compleet vond. Vrij vertaald staat er : stress is een emotionele ervaring die gepaard gaat met voorspelbare biochemische, psychologische en gedragsmatige veranderingen. Dus even kort gezegd; er gebeurt iets, en dat brengt bepaalde reacties in lichaam, brein en gedrag teweeg. Ze zijn voorspelbaar omdat ze min of meer hetzelfde verloop hebben in ieder dier. In ons geval dus het paard. Soms wordt er ook simpelweg gesproken over een reactie op iets in de omgeving dat ons mentale of fysieke evenwicht uit balans brengt. Volg je me nog?
Opmerkzaam maar niet constant onder stress
Wat Iris schrijft, dat paarden zijn gemaakt voor stress, is deels waar. Ze zijn in ieder geval gemaakt om snel te kunnen reageren. Betekent dit dat ze de hele dag stress hebben? Nou nee, dat zou super ongezond zijn, vanwege de stofjes die er dan vrij komen. Dus als er niets verontrustends te zien is, zal er in het lijf ook geen verandering plaats vinden. Wel zijn ze gemaakt om de omgeving op te merken. Daar zijn ze goed op gebouwd met hun bijna 360 graden zicht en vermogen om hard weg te rennen.
Maar leeft een paard in het wild constant met die lichamelijke veranderingen, die stoffen die vrij komen? Nee. Integendeel. Dat zou niet gezond zijn. De stress reactie in het lichaam verschijnt in het wild vooral als er reden toe is. Paarden schijnen zelfs zo opmerkzaam te zijn op subtiele dingen, dat ze het kunnen zien of een roofdier jaagt, of niet.
Wat gebeurt er in het lijf van het paard bij stress?
En dat is maar goed ook, want als de paarden constant onder stress zouden staan, zou ze dat uitputten. Ik ga je uitleggen waarom. Het gaat om twee heel belangrijke stoffen in het lijf: adrenaline en cortisol. Niet gelijk afhaken, het is echt fascinerend en dit inzicht gaat je helpen je paard en paarden in het algemeen beter te begrijpen!
Adrenaline bij paarden
Ik neem even het in het wild levende paard als voorbeeld. Stel er komt een jagend roofdier aan. Dat betekent dat je als paard in levensgevaar bent. Het lichaam reageert door adrenaline vrij te laten. Let op: dit gebeurt volledig onwillekeurig, dus het paard heeft hier geen invloed op. Het is het lichaam wat hier zelfstandig op reageert.
Het is maar goed ook, want adrenaline geeft het paard de kans om de aanval van het roofdier te overleven. Adrenaline werkt als benzine bij vuur: je krijgt direct een steekvlam. Het werkt snel en kort. Het geeft een boost aan energie en zet het lijf “aan” om in actie te komen, om weg te rennen. Dit doet het door meer bloed naar longen, hart en spieren te sturen. Ready for take off, zeg maar.
Cortisol bij paarden
Cortisol wordt kort na de adrenaline vrij gelaten. Daar waar adrenaline te vergelijken is met benzine, kun je cortisol vergelijken met degelijk brandhout. Het komt wat langzaam op gang en zorgt er voor dat het stressvuur blijft branden.
Sidenote: zeker bij mensen kan enkel de gedachte aan iets stressvols of naars weer zorgen voor het vrijkomen van adrenaline en cortisol. En hoewel paarden niet als mensen kunnen piekeren, kunnen ze wel degelijk gebeurtenissen associëren met stress. Denk maar aan een plek waar je paard ooit heftig geschrokken is. Hij zal daar nerveus blijven. En dat heeft een belangrijke reden! Kom ik zo op terug.
Wat doet cortisol met een paard?
Het maakt het lijf klaar om in actie te komen. Het hart gaat racen, het paard gaat zweten, zijn adem wordt oppervlakkig en snel en dankzij de adrenaline wordt hij HYPERBEWUST (dit geldt overigens net zo voor mensen). Alle details vallen hem op. Geluiden, geuren, wat hij ziet. Fantastisch mechanisme voor dat paard dat aangevallen wordt door een leeuw. Want áls hij het overleeft, is ELK detail van levensbelang voor een eventuele volgende keer! Zijn brein maakt als het ware snapshots van elk detail en het gevoel dat hij er bij had. Zodat als hij de volgende keer die leeuw door het struikgewas ziet sluipen, hij nog beter is voorbereid.
So far so good toch? Deze stoffen dienen een doel, het helpt het paard overleven.
Het lichaam ruimt uiteindelijk zelf deze cortisol weer op. Er is een gebied in de hersenen dat de aanmaak van cortisol weer remt. Dat is de hippocampus. Super handig systeem. Paard komt weer tot rust.
Maar wat nu als er chronische stress is? Dan raakt dat deel van de hersenen, die hippocampus, overbelast. Dan rémt hij niet meer op de hypothalamus. En komt er dus steeds cortisol vrij. Bij mensen kun je dat merken als ze steeds dingen vergeten, moeite krijgen met leren. Dit geldt waarschijnlijk ook bij paarden.
En daar komen we tot de kern van wat ik zo vaak tegenkom in mijn werk. Er zijn veel paarden die te vaak in situaties komen die ze als bedreigend ervaren. Veel meer dan in het wild. Denk maar eens na:
- Opgroeien met een moeder die veel cortisol heeft
- Te vroeg afspenen
- Geen sociaal contact
- Opgroeien in een ongebalanceerde groep, een ander paard dat constant stress heeft naast je
- Niet kunnen kiezen met wie je woont
- Niet kunnen kiezen naast wie je staat; vergeet niet dat kuddes bestaan uit familie. Je bent daar zo sterk als je zwakste schakel. Dat principe bestaat bij onze gedomesticeerde paarden niet of nauwelijks. Familie is eigen en vertrouwd, onze paarden groeien daar dus niet mee op
- Op stal staan
- Niet kunnen bewegen waar je heen wilt
- Te weinig bronnen voor de hoeveelheid paarden
- Ruimte
- Slaapplek/schuilplek
- Voedsel
- Geen toegang tot de kruiden die je misschien zou willen hebben
- Te eenzijdige leefomgeving – vierkante paddocks en weilanden zijn vaak al beter dan binnen in een stal opgesloten staan, maar is niet ideaal, het kan behoorlijk saai worden!
- Niet goed passend harnachement
- Lichamelijk ongemak dat niet herkend wordt
- Verkeerde voeding, te suikerrijk, eiwitrijk, granen, verkeerd gras
- Verkeerde bekapping – afwijkende voetstanden zorgen voor stress elders in het lichaam, ijzers beïnvloeden de doorbloeding en proprioceptie
- Rijden, niet in balans, achter de loodlijn, uitputting, overbelasting
- Überhaupt, trainen met druk of pijn, of de verwachting hiervan
- Fokken
- Steeds groter, waardoor veulens met kromme beentjes staan te grazen
- Er ligt veel nadruk op lenigheid in plaats van kracht, waardoor paarden te wankel in hun lichaam zijn
- Steeds sensibeler, het topsportpaard willen fokken
- Malformaties; bekendste is ECVM. Zefanja vindt bij deze paarden ook vaak kankercellen die vermoedelijk ontstaan door te veel stress
- Algehele omgang; stress wordt vaak nog niet herkend, wat wij nog zone “oranje” vinden, is voor paarden al dik in het “rood”
- De stress die wij mensen mee nemen
- Onze leefwereld; grote hoeveelheden prikkels, mogelijk gevaar van alle kanten, (groot) verkeer
De wereld waarin wij paarden houden, zorgt dus best voor veel kansen op die stress reacties.
Eén van de grootste problemen voor onze paarden is denk ik het gebrek aan controle en keuzevrijheid, waardoor ze niet de gedragingen kunnen doen die ze van nature zouden willen doen. Elke keer dat bij onze paarden de controle is ontnomen en er geen keuzevrijheid is, lopen we het risico op een cortisol release. Hoe meer stress, hoe minder snel de cortisol verdwijnt. Bij langdurige stress kan het lichaam de cortisol niet meer verwerken. Het paard kan dan burned out raken. Hoofdpijn, chronische vermoeidheid, niet goed kunnen slapen, spijsverteringsproblemen, slechter wordend immuunsysteem.. Het zijn allemaal mogelijke gevolgen van een paard met chronische stress.
Daarom hamer ik er zo op in mijn werk met klanten dat we nóg beter leren kijken. Twee dingen zijn van belang om chronische stress te voorkomen: allereerst: de leefomgeving van je paard zó in te richten dat hij zoveel mogelijk van zijn natuurlijk gedrag kan laten zien. Dat er wat dat betreft zoveel mogelijk controle en keuzevrijheid is. En ten tweede: dat we echt door de ogen van het paard gaan kijken en niet door onze eigen ogen. Dat WIJ geen probleem hebben met iets, dat wij iets niet begrijpen, is niet van belang. Het gaat er om hoe iets is voor een paard. En hoe hij zich daarover voelt!
Gisteren had ik twee mooie voorbeelden. Breeze zijn we aan het leren volgen mbv positieve bekrachtiging. Ze deed echter haar oren in haar nek. Er was dus sprake van spanning / frustratie. Door goed te kijken, zag ik dat ze dacht dat ze de hand moest volgen. Een hand waar ze eigenlijk niet goed bij kon. Gevolg, ze raakte hier gefrustreerd door. Ze had niet begrepen dat “simpel” meelopen het gedrag was waar we naar op zoek waren. Na een paar kleine aanpassingen was het al veel duidelijker.
Voor mij is het dus belangrijk om die chronische stress te voorkomen. Een keertje schrikken of spanning? Het kan gebeuren. Hoort ook bij het leven. Maar zie het als signaal. En kijk hoe je je paard weer kunt helpen te ontspannen. Even laten kijken? Uit de situatie halen? Gewoon even wachten. Geef je paard controle en keuze over hoe verder. Wij mensen willen vaak echt te snel en te veel, waardoor we missen dat het voor het paard eigenlijk niet gaat.
Bottomline? Kijk eens naar het leven van je paard. Hoeveel keuze en controle heeft hij? Vind JIJ het leuk of je paard? Wat zou hij doen als hij volledige vrije keuze had? Trainen met voer is bijvoorbeeld ook het meest eerlijk als jij als mens niet de enige voedselbron op dat moment hebt. Snap je wat ik bedoel? Dat is geen echte keuze. Stress is niet erg. Maar ik denk dat er nog veel winst te behalen is op het gebied van chronische stress. Die kan namelijk jaren “in het lijf” blijven zitten. Hoeft niet eens bij jou ontstaan te zijn. Maar je kunt er wel last van hebben. En belangrijker nog: je paard heeft er last van!
Bewegen bijvoorbeeld zorgt er voor dat de hippocampus (die de hypothalamus moet remmen op de aanmaak van cortisol) weer beter gaat functioneren. Maar veel van onze paarden staan helaas nog binnen. Ze kunnen niet bewegen. Let op, met bewegen bedoel ik niet als een idioot rondrennen. Want dan wordt dat alleen maar weer gekoppeld aan de hele ervaring rondom een stressvolle situatie. Maar rustige beweging zorgt er dus wel voor dat die hippocampus zijn werk kan blijven doen.
Bij stress ontstaat adrenaline. Binnen twee minuten neemt cortisol de functie van adrenaline over. 10 minuten rennen op adrenaline wordt de dood bij mensen.
Hypothalamus – corticotropin release hormone – activeert de hypofyse – hypofyse maakt ACTH aan, ook een hormoon. Die prikkelen de bijnieren, en die maken vervolgens cortisol aan. Cortisol komt uiteindelijk weer in de hersenen uit. Bij de hippocampus. De hippocampus is het korte termijn geheugen. De amygdala is een ander gebied in de hersenen en houdt zich bezig met overgang van korte naar lange termijn geheugen. Het is vooral het systeem dat angst en agressie weg schrijft. De zebra en de leeuw; binnen 1,5 uur was de cortisol uit het lichaam.
Omgaan met stress bij paarden begeleid door Jolien Dalenberg
Omgaan met stress bij een paard kan dat best een uitdaging zijn. Soms kom je er niet helemaal uit, hoe graag je ook zou willen. Ben je benieuwd naar mijn ideeën? Meer weten of een afspraak maken? Stuur een mail naar jolien@paardenfeest.com of bel naar 06-53240214.
Meer paarden tips advies en training
Foto verantwoording
Foto 1: Nikkidekerf.nl